Gjithcka mbi Absolutin

Gjithmonë më ka joshur mendimi se në të vërtetë nuk kemi asgjë
të sigurtë. Ajo që dua të them është se nëpërmjet një
arsyetimi logjik nuk mund të arrijmë në asnjë përfundim.
Natyrisht , do të thotë ndonjëri, këtu s’ka asgjë të re, këtë
e ka thënë shumë më përpara Anjshtajni me formulën e njohur:
“Gjithcka është relative”, madje shumë përpara tij e ka thënë
Sokrati “Unë di që s’di”, por Dekart arriti të ketë të sigurtë
të paktën dicka . Ai ekzistonte me formulën “Cogito ergo sum”,
“Unë mendoj, pra unë jam”.
Të ndjekim këtë arsyetim që ka kapur dicka absolute;
Dekart mendonte : “Unë dalloj që ekzistoj, por dikush më i
fuqishëm se unë mund të më mashtrojë duke bërë që unë të shoh
qartë gjëra që s’janë reale.
Edhe në ëndrra shoh gjëra që s’janë rreale. Por ndërkohë unë
mendoj, dhe përderisa mendoj jam dicka, nuk mund të mos jem
asgjë. Pra mendoj, kështu që jam. Por ai “dikush” mbase është
ende duke më mashtruar, kështu që s’jam i sigurtë që mendoj,
pra dyshoj që mendoj. Por nëse dyshoj unë mendoj, edhe nëse
dyshoj që dyshoj që mendoj, përsëri dyshoj, pra , dyshimi
mbetet, kështu ekzistoj.Të analizojmë fundin e arsyetimit:
“Unë dyshoj që mendoj, por dyshoj që dyshoj që mendoj. “ A
mbetet dyshimi? Jo , s’është i njëjti dyshim , pas cdo dyshimi
lind një dyshim i ri dhe kjo vazhdon në pafundësi. Dyshimi që
unë dyshoj që mendoj, është i ndryshëm nga dyshimi që unë
dyshoj që dyshoj që mendoj. Eshtë njëlloj sikur të thuash që
në vargun e numrave natyrorë 4 është e ndryshme nga 3, sic
është cdo numër i ndryshëm nga tjetri. Por dikush mund të
thotë që nëse dyshoj që mendoj apo nëse dyshoj që dyshoj që
mendoj, kjo pak rëndësi ka. E rëndësishme është që në fund të
fundit unë dyshoj. Por a është e sigurt që unë dyshoj. Jo,
sepse dyshoj që dyshoj. Pra dyshoj? Jo sepse përsëri dyshoj që
dyshoj, dhe nëse do të vazhdonim të pyesnim për siguri do të
na duhej një kohë e pafundëme, ose një mendim që të kapte
pafundësinë. Të arrish në përfundimin “Unë dyshoj” do të thotë
se ke arritur në fund te vargut . Eshte njelloj si te thuash
se ne fundin e vargut te numrave natyrore gjendet nje numer
natyror. Por kjo shprehje ne dukje e vertete eshte plotesisht
e gabuar per vete faktin se vargu eshte i pafundem dhe mendja
jone s’mund te kape pafundesine, eshte e kufizuar.
Per ta sqaruar mbase me mire, le te marrim shembullin e
endrres: Ne enderr shoh qarte veten time, por Dekart thote qe
kjo s’eshte rreale, dhe kete e kuptojme kur zgjohemi dhe
shohim realitetin. Atehere lind pyetja: Kush na siguron se ky
qe shohim ne eshte rrealiteti , gje qe do te na sillte qe ne
ekzistojme, mbase kjo qe shohim eshte gjithashtu nje enderr me
ligje te tjera , interval kohor me te gjate, dhe qe do ta
kuptojme kur zgjohemi (te vdesim). Atehere ja ku konkretizohet
mendimi i Dekartit:
Shoh qarte veten time ne enderr. Une s’jam (rreal), por nese
eshte nje enderr, jam ne nje realitet ne te cilin enderroj dhe
ne te cilin ekzistoj. Por edhe ky realitet mund te jete nje
enderr. Kjo do te sillte perseri nje realitet me vete, dhe
sado qe te zgjatemi , sipas mendimit te Dekartit, perseri
rrealiteti ne te cilin une enderroj ngelet, per vete faktin qe
une enderroj. Por kjo qe ne pamje duket e drejte, do te thote
qe ne fund te vargut te pafundem te enderrimeve qendron nje
realitet ne te cilin une jam, dhe eshte i tille (pra rrealitet
dhe jo enderr) sepse eshte i fundit i vargut , sepse po te mos
ishte i fundit, dhe po te kishte nje rrealitet tjeter me prapa
, atehere vete ky s’do te ishte rrealitet por enderr. Keshtu
qe na del si kusht i domosdoshem per rrealitetin te jete i
fundit ne varg, por vargu i enderrimeve eshte i pafundem, pra
rrealiteti s’mund te ekzistoje. Por pa nje rrealitet ku te
enderrohet s’do te kishte asnje enderrim , keshtu qe edhe tani
qe shoh qarte veten time ne enderr, ne te vertete jam ne
rrealitet. Por po te isha ne rrealitet, atehere, pse gjendet
nje rrealitet tjeter pas tij ne te cilin une zgjohem dhe
pranoj qe enderrova? Dhe ja ku dolem ne paradoks. Pranimi i
cdonjeres mundesi perjashton vetveten, paradoks i tipit “as po
, as jo” (Pyetjeve: Je ne enderr? Je ne rrealitet? s’i
pergjigjemi dot as me po as me jo. Kjo mund te duket normale
sepse ndonjeri mund te pergjigjet -Nuk e di! por kjo pergjigje
do te ishte nje gabim sepse nenkupton mbase “po” mbase “jo”,
dhe ne rastin tone ne s’mund te pranojme asnjeren)
Mbase dy arsyetimet qe u bene ketu nuk do t’ju duken me shume
lidhje dhe analoge sepse ndersa ne te parin hodhem poshte
sigurine, ne te dytin u gjetem perballe me nje paradoks. Ju
siguroj se te dy arsyetimet jane plotesisht analoge dhe
perfundimet e tyre do te perkojne shume qarte me vone.
Natyrisht koncepti i rrealitetit i perdorur ne arsyetimin e
dyte eshte i tille qe te ndiqte mendimin e Dekartit dhe nuk
mund te perdoret ne arsyetimet moderne ku tashme koncepti i
realitetit ka ndryshuar dhe konsiderohet me infinit dimensione
ne ndryshim me ate tradicional tredimensional. Pra ne kete
pike kemi hedhur poshte mendimin e Dekartit se ai mund te
kapte dicka absolute. Kjo , e theksojme, nuk do te thote qe
mendja e njeriut s’mund te kape absoluten. Ne deri tani jemi
kufizuar te hedhim poshte vetem nje arsyetim.
Te shohim tani absolutin ne pergjithesi.
Nese do te arsyetonim mbi absoluten atehere patjeter do te
ndesheshim me inteligjencen, sepse vetem nepermjet saj ne
munde te arsyetojme. Inteligjenca eshte thellesisht praktike.
Ajo kap ngjashmerite dhe perseritjet per t’i vene ne sherbim
te veprimit (praktikes). Inteligjenca eshte nje arme qe na
sherben per te mbijetuar sic jane pershembull thonjte dhe
dhembet tek kafshet. Sic e shohim inteligjenca na del nje arme
ne sherbim te vullnetit (per sqarime te metejshme mbi kete
pike eshte mire te lexoni “Mbi gjeniun” te “Metafizika e
dashurise” te Artur Shopenhaurit)
Pe rrjedhoje inteligjenca eshte subjektive, dhe sheh objektet
sipas lidhjeve qe ato kane me vullnetin (me vullnet do te
nenkuptojme teresine e deshirave te ndergjegjshme. Kjo nuk do
te thote se deshirat e pandergjegjshme nuk kane asnje rendesi.
Natyrisht ato pasqyrohen tek deshirat e ndergjegjshme por
proceset qe marrin pjese ne kete pasqyrim bejne qe ato te
humbin shpesh dhe madje shume nga orientimi i tyre fillestar.
Per kete arsye edhe per faktin se jemi mesuar ta quajme
vullnetin nje pjese te ndergjegjshme te psikikes sone mendova
se ky perkufizim do te ishte i pershtatshem. Nuk e di se sa i
sakte eshte ky i fundit sidomos ne lidhje me studimet dhe
teorite e fundit mbi vullnetin por ne mjaftohemi me rezultatin
se inteligjenca eshte ne sherbim te deshirave ndersa emrat qe
ne japim ketyre te fundit per ceshtjen qe po trajtojme pak
rendesi kane.)
Gjithashtu mendimi , apo inteligjenca, mund ta quani sipas
deshires, ka forma apriori (te lindura) ne ndertimin e tij.
Per shembull ne s’mund te mendojme objekte qe nuk jane te
shtrira ne hapesire dhe ne kohe (E. Kant) . Nese do te mendoj
nje stilolaps, do ta mendoj ate brenda nje hapesire dhe brenda
nje kohe, per rrjedhoje mendimi pervecse eshte subjektiv,
gjithashtu kap vetem objekte (mendimi nuk mund te kape
vetveten apo subjekte ne pergjithesi) Pra inteligjenca apo
mendja e njeriut na doli shume e kufizuar, aspak ne gjendje te
kape ate qe eshte e pakufizuar.( A. Shopenhauer ka dhene
mendimin se kur inteligjenca eshte shume me e madhe se
vullneti arrihet njohja objektive dhe absolute e botes duke
qene se ajo tashme clirohet nga vullneti. Por sado i vogel te
jete ai vullnet dhe megjithse njohja do t’i afrohet shume
njohjes absolute, ajo perseri do te ngelet subjektive sepse ai
vullnet ekziston dhe mund te zhduket vetem me vdekje.) Dolem
ne perfundimin ne te cilin kane arritur shume te tjere: “Asgje
s’eshte e sigurt” “Gjithcka eshte rrelative” “une di qe s’di”.

Vazhdon...

......
Por problemi nuk eshte kaq i thjeshte . Te thuash: asgje
s’eshte e sigurte , pranon qe as kjo formule s’eshte e
sigurte. Ti s’mund te thuash qe gjithcka eshte relative sepse
atehere as kjo s’eshte absolute. Nese di qe s’di atehere ti
dicka di .
Arritur ne kete pike duhet te sqarojme dicka qe mbase s’ka
dale qarte e cila mund te lere vend per diskutim te gjere. Jo
se une do te sqaroj gjithcka por te pakten do te reduktoj
pikat e erreta mbi mendimin tim. Dikujt mund t’i linde pyetja
e justifikuar se perse kemi arritur ne perfundimin se gjithcka
eshte relative. Eshte e vertete qe ne e kemi pranuar qe mendja
njerezore si e kufizuar qe eshte nuk mund te kape dicka te
pakufizuar, dicka absolute, por kjo s’do te thote qe dicka
absolute s’mund te ekzistoje (Gjithcka eshte relative).
Atehere ndeshemi me konceptet relative dhe absolute, qe si te
tilla (si koncepte) jane te krijuara (Ketu duhet te kemi
kujdes me kuptimin qe i japim fjales “Krijim”. Njeriu ne te
vertete nuk mund te krijoje. Te krjosh do te thote te
nxjerresh dicka nga asgjeja, kurse ne veprojme mbi nje lende
te pare qe eshte e dhene e gatshme qe ne fillim. Por a nuk
kemi krijuar konceptet relative dhe absolute? Jo! Ne gjithcka
e verejme jo vetem ne kendveshtrime te ndryshme por edhe ne
ndryshim me vetveten, me kalimin e kohes.
Qe ketej lind kuptimi i relativitetit. Ne s’kemi bere gje
tjeter pervec venies se nje emri duke kombinuar disa tinguj
ekzistues qe me perpara dhe simbole te marra nga forma
ekzistuese ne natyre. Koncetin e relatives e kemi sepse hasim,
por konceptin e absolutes qe nuk e hasim asnjehere, perse e
kemi? Atehere le t’i kthehemi edhe njehere mendjes njerezore
apo inteligjences. Kjo , sic kemi thene kap ngjashmerite dhe
perseritjet per te vepruar ne praktike. Te gjithe kete e ben
duke u munduar te permbledhe sa me shume kendveshtrime dhe
ndryshime qe te jete e mundur ne nje rregull sa me te
pergjithshem ne te cilin te mos kete perjashtime. Eshte e
qarte pra se sa here t’i kerkohet te veproje, kjo do ta beje
nepermjet nje rregulli te tille, nepermjet nje parimi te tille
ne te cilin te kete kerkuar absoluten. Ne te vertete ne nuk e
ekemi konceptin e absolutes. Asnje nga ne nuk mund te
imagjinoje, te mendoje apo te kuptoje dicka absolute. Ne kemi
vetem konceptin e tendences drejt absolutes dhe kjo per arsyet
qe nxorra me lart.)
per te bere te mundur arsyetimin, keto jane ne sherbim te
inteligjences. Per rrjedhoje jashte lidhjeve me arsyetimin
tone, jashte nevojes se tij per to, keto te fundit s’kane me
asnej lloj kuptimi, pushojne se ekzistuari. Nuk ka gjera
relative apo absolute, eshte vetem menyra jone e te menduarit
qe sjell keto kategori. Levizja e nje dore ne lidhje me
sisteme te ndryshme referimi, psh. me tavolinen , me muret apo
me dyshemene eshte e ndryshme, pra relative ne lidhje me
sistemin e referimit. Por levizja absolute nuk ekziston.
Levizja ne gjithesi (me sistem referimi gjithesine) nuk
ekziston. Tavolina, une apo dyshemeja jane vetem pjese te
shkeputura nga ne ne menyre arbitrare ne sherbim te praktikes.
Ka po aq kuptim sa te kapesh nje pike ne det dhe asaj t’i vesh
numerin 1,duke numeruar ne baze te saj te gjitha pikat e
tjera.dhe e gjithe kjo sepse ne nuk e njohim dot absolutin ne
teresi. Teorite e fundit mbi kohen dhe hapesiren pohojne ate
qe kultura lindore e ka pohuar per mijera vjet “gjithcka eshte
nje, dhe njeshi s’mund te njihet”(Rudi Ruker nga “Dimensioni i
katert”) Keshtu pra , sic nuk ekziston levizja pa nje sistem
referimi, ashtu nuk ekzistojne edhe konceptet pa menyren tone
te te menduarit.
Nga kjo rrjedh se formula “Gjithcka eshte relative” do te
thote se gjithcka mbi te cilen ne arsyetojme eshte relative ne
baze te arsyetimit tone. Pra ne s’mund te kapim asgje absolute
me ane te arsyetimit.
Tani perseri dolem tek problemi qe u shfaq perpara “sqarimit”.
Te thuash qe gjithcka eshte relative, do te thote qe edhe kjo
formule eshte relative. Nga kjo rrjedh se jo gjithcka eshte
relative. Pra mendja njerezore mund te kape absolutin i cili
eshte i tille (absolut) sepse permbledh pafundesine ne nje
(pafundesine e kendveshtrimeve tona, te aspekteve qe ne mund
te verejme ne nje te vetem. Ne nje unitet te vetem qe per te
arritur ate jemi perpjekur pa rezultat). Rrjedhimisht mendja
njerezore pervec se e painfektuar nga vullneti apo nga format
apriori te te menduarit do te ishte e pakufizuar. Por po te
ishte e pakufizuar mendja jone, ne nuk kishim pse te shihnim
ndryshime apo kendveshtrime te ndryshme te te njejtes gje (per
vete faktin se si i pakufizuar arsyetimi do te mund te kapte
absoluten). Pra mendja jone eshte e kufizuar, pra gjithca
eshte relative, pra jo gjithcka eshte relative, pra mendja
jone eshte e pakufizuar, pra mendja jone eshte e kufizuar....
. Ketu gjendemi perballe nje rreth vicioz paradoksal: “A eshte
gjithcka relative?” Edhe po, edhe jo. A eshte mendja jone e
kufizuar? Edhe po edhe jo. Tani duket qarte perkimi ndermjet
dy arsyetimeve mbi mendimin e Dekartit. Tek i pari , pervec se
tek i dyti ne arrijme gjithashtu ne nje paradoks. Duke dashur
te zhdukim te vetmen siguri te mendies njerezore arrijme ne
nje siguri te re. Ne ate te sigurise te pasigurise (natyrisht
paradoksi vihet re duke patur parasysh sa u tha deri tani. Pra
ne pergjigje te pyetjes : A mund te ekzistoje nje siguri?)
A eshte gjithcka relative? S’mund te jemi te sigurte. A mund
te jemi te sigurte se s’mund te jemi te sigurte? Nuk e di. Po
atehere une dicka di. Ketu te gjithe konceptet humbasin
kuptimin e tyre, arsyen e tyre te perdorimit nese e kane patur
ndonjehere. Kierkegardi ka thene dicka per te kuptuar te cilen
me eshte dashur nje vit. “Heshtja me e thelle eshte kur njeriu
flet”. Edhe ky eshte nje perfundim jo me i mire se te tjeret
(sepse te con ne paradoks per vete faktin qe pretendon
absolutin). Sic e pame sa here qe mundoheshim te kapnim
absolutin, arrinim ne nje paradoks. Kjo sepse absoluti e
permban paradoksin. Ai permbledh ne nje unitet edhe qenien
edhe mosqenien, edhe ekzistencen edhe mosekzistencen (per ne
dicka ose eshte ose nuk eshte s’mund te jene te dyja
njekohesisht. Ne ne fakt nuk mund as te konceptojme dicka qe
nuk eshte sepse perderisa e kemi konceptuar ajo eshte dicka,
s’mund te jete asgje). Po te ndalojme pak ketu do te veme re
se kjo qe sapo pranuam sqaron qarte situaten qe krijohet gjate
nje dialogu midis nje fetari dhe nje ateisti i cili
permblidhet ne shprehjen : “Njeri gozhdës tjetri patkoit” Kur
bisedohet rreth ekzistences se Zotit i cili perfaqeson
absolutin te dy keta kane te drejte. Ose me sakte kane te
drejte kur secili pohon tezen e vet. “Zoti ekziston” dhe “Zoti
nuk ekziston” por gabimi i tyre qendron tek fakti qe ata nuk
pranojne se te dy kane te drejte. Ekzistenca dhe mosekzistenca
jane nje e vetme. E para sepse si nje paradoks qe eshte tregon
se arsyetimi e ka kryer detyren duke ngelur tek kufijte e tij
por duke iu afruar ne maksimum absolutit. Dhe e dyta sepse sic
kemi pranuar absoluti e permban paradoksin (madje te
çfaredolloji) Po ashtu te gjitha keto kategori koncepte
kendveshtrime etj sic kemi pranuar me lart jane pasoje e
menyres tone te te menduarit. Per rrjedhoje gjithcka ne lidhje
me absolutin si nje e tere nuk ekziston. Pra gjithcka eshte
asgje. Dhe se fundi po ta mendojme absolutin te shtrire vetem
ne gjithcka qe ekziston do te dilnim ne kontradikta pak te
tolerueshme. Se pari do te ishte (absoluti) i privuar nga
mundesia e kthimit te asgjese ne dicka dhe te dickaje ne
asgje. Pra nuk do te mund te krijonin apo te vetekrijohen.
Keshtu do te largoheshim shume nga koncepti tradicional i
Zotit. (Jam i bindur se te gjithe fetaret do te me mbeshtesin
plotesisht meqe per ta s’mund te kete kuptim nje Zot pa
mundesine e krijimit). Dhe se dyti edhe duke lene menjane
pyetjen Kush e krijoi (absolutin)? Perseri do te duhej ti
pergjigjeshim nje pyetjeje tjeter Kur u krijuan apo perse ne
kete moment te caktuar? Por te flasesh per kohe ne lidhje me
absolutin nuk ka kuptim. Keshtu qe si model i vetëm i mendimit
na del se absoluti permbledh edhe ekzistencen edhe
mosekzistencen. Kjo edhe nje here te mos shihet si nje forme e
vecante e ekzistences se zotit dhe te mendohet se u arrit nje
perfundim mbi te. Ky eshte vetem nje paradoks ne te cilin u
arrit sepse arsyetuam mbi absolutin.
Për ta ilustruar këtë pikë po marr një shëmbull të mirënjohur
nga viganët e mendimit. Shëmbull ky mbase pak i vjetëruar, por
ende shumë modern për problemet që shtrohen.
Është fjala për argumentin ontologjik që Shën Agustini sjell
për ekzistencën e Zotit, të kundërshuar më vonë nga Emanuel
Kant. Shën Agustini mendon :
Unë kam idenë e absolutit. Ky i fundit duke qënë absolut
përmbledh gjithçka madje edhe ekzistencën. Pra absoluti
ekziston. Kant kundër përgjigjet :
Të paturit e një ideje për diçka nuk dëshmon për ekzistencën e
saj. Të menduarit se ka 100 Talerë ndryshon shumë nga të
paturit me të vërtetë e 100 Talerëve. Të paturit e idesë së
një absoluti nuk dëshmon për ekzistencën reale të një
absoluti. (Në fakt siç kemi pranuar më lart, ne nuk e kemi as
idenë e një absoluti).
Këtu Kanti bën një gabim në trajtimin e njëjtë të absolutit
dhe joabsolutit. Për ta qartësuar le ta përkthejmë ndryshe
mendimin e Kantit për këtë pikë. Kanti bën një pyetje të
thjeshtë. Shën Agustini pohon :
Nëse do të ekzistonte një absolut duke qënë i tillë do të
përmblidhte gjithçka madje edhe ekzistencën, pra ai do të
ekzistonte. A ka kuptim kjo? (Kjo e përkthyer në gjuhën e
Kantit). Çdokush me pak mend në kokë do të pohonte se ky nuk
është një argument por lojë fjalësh dhe do t’i jepte të drejtë
Kantit.Por të mos ndalemi këtu dhe të arsyetojmë pak me të
njëjtën logjikë duke bërë një pyetje po aq të thjeshtë .Kanti
duke hedhur poshtë argumentin pohon:
Një absolut mund të mos ekzistojë.Pra kur ai ekziston ( si
absolut ) mund të ndodhë që nuk ekziston.A ka kuptim kjo?
Gabimi i Emanuel Kantit qëndronte jo ne hedhjen poshtë të
argumentit ontologjik, por, siç e thamë, më mënyrën e
trajtimit të absolutit. Ndërsa Shën Agustini ndërkohë që e
pranonte ekzistencën si pjesë të pandashme të absolutit, i
mohon atij mosekzistencën.
Arsyetimi yne mbi absolutin sjell paradoksin, por cdo arsyetim
priret drejt absolutit, keshtu qe cdo arsyetim heret a vone do
te ndalet te paradoksi te cilin s’mund ta pranojme (nuk mund
ta pranojme sepse paradoksi del jashte kufijve te arsyetimit.
Per kete edhe eshte paradoks. Por paradoksi nuk eshte
absoluti. Ndersa paradoksi vetem sa del jashte arsyetimit,
absoluti permban gjithcka, madje edhe paradoksin.)
Dolem ne nje pike rendesia e se ciles do te duket me vone ose
ne ndonje shkrim tjeter. Cdo arsyetim te con ne paradoks
(madje edhe ky te con ne paradoks) Por eshte gabim qe te
nxjerresh nga kjo se paradoksi ekziston sepse kjo do te thote
qe arsyetimi ka perfshire paradoksin dhe gjithashtu qe ka dale
ne nje perfundim absolut. Po ashtu eshte gabim ta quash kete
(cdo arsyetim con ne paradoks) nje perfundim. Ky nuk eshte
perfundim relativ sepse nuk perjashton asnje lloj arsyetimi.
Atehere eshte perfundim absolut? Edhe po edhe jo. Eshte nje
paradoks.